Skadarsko jezero kroz istoriju

https://www.flickr.com/photos/marcussaul/

Krčeći sebi put, ljudske zajednice koje su živjele na ovom području za sobom su ostavile jako vrijedna svjedočanstva. Najstariji pisani dokazi o civilizacijama koje su živjele na prostoru Skadarskog jezera, datiraju iz ilirsko-helenističkog i rimskog perioda. 

Iliri predstavljaju najstariji istorijski poznat narod koji je ovdje živio. Smatra se da je sjedište velike ilirske države bilo u okolini Skadarskog jezera, odnosno u blizini sela Mataguži. Naučnim istraživanjem arheolozi su u okolini Skadarskog jezera pronašli više ostataka iz ilirskog perioda. Ilirsko pleme Labeati naseljavalo je prostor u unutrašnjosti današnje Crne Gore, odnosno prostor oko Skadarskog jezera. Vjeruje se da naziv Lacus Labeatis, kako se nekada nazivalo Skadarsko jezero, potiče od imena plemena Labeati. Arheološkim istraživanjima došlo se do saznanja da je nekropola na lokalitetu Vele Ledine u naselju Gostilj pripadala upravo ilirskom plemenu Labeati, a datira iz perioda od sredine III  do kraja I vijeka p. n. e. 

Tokom istorije jezero je nosilo razna imena. Osim Lacus Labeatis, nazivalo se još i Dioklitsko jezero ili jezerište od Skutari u srednjem vijeku, odnosno Balta u XII vijeku, dok ga najpoznatiji otomanski putopisac Evlija Čelebija u XVII vijeku naziva Bojansko jezero. Osim ovih pominju se i nazivi Veliko Blato, Blato skadarsko, Zetsko jezero, da bi na kraju dobilo ime po gradu Skadru. 

Nakon Ilira prostor Skadarskog jezera osvajaju Rimljani, 169. godine p. n. e., i vladaju ovim krajevima oko osam vjekova. Kada su zauzeli ovo područje Rimljani su zatekli visok stepen razvijenosti ilirskog stanovništva, a prostor protkan uticajem grčke kulture na kojem je već bilo tragova urbanizacije. To je uticalo na ubrzanu romanizaciju ovih prostora, odnosno izgradnju puteva, gradova, naselja, vodovoda, mostova. Na lokalitetima Mataguži i Oblun pronađeni su ostaci arhitekture iz antičkog i rimskog perioda. 

U I vijeku nove ere, u basenu Skadarskog jezera, za vrijeme vladavine Vespazijana (Flavijevaca), podignut je rimski grad Doklea (Duklja). Nastao je na mjestu koje je naseljavalo ilirsko pleme Dokleati, po kome je i dobio ime. Grad je imao trijumfalnu kapiju, objekte od javnog značaja: hramovi, palate, stambene zgrade, uređene ulice, vodovod... Stanovništvo su činili Rimljani i romanizovani Iliri. Godine 401. dolazi do pustošenja Duklje od strane Zapadnih Gota (Vizigoti), a 486. od strane Istočnih Gota (Ostrogoti). Osim ovoga na razaranje grada uticao je i zemljotres, 518. godine. Nakon toga grad Duklja gubi značaj koji je ranije imao. Za vrijeme vladavine cara Justinijana I, 536. godine, Duklja biva obnovljena.

https://sr.wikipedia.org/wiki/

Godine 542. dolazi do širenja bubonske kuge, koja šireći se Vizantijskim carstvom odnosi sa sobom veliki broj žrtava. To je sve uticalo na nedostatak radne snage, zbog čega car Justinijan I na svojoj teritoriji dozvoljava masovno naseljavanje Slovena. U pronađenom spisu iz tog vremena, gotski istoričar Jordanes o doseljenicima govori: „Sloveni su jedne krvi i žive u tri grupe: Veneti (Zapadni Sloveni), Anti (Istočni Sloveni) i Sklavini (Južni Sloveni). To su tri velika plemena jednog te istog naroda“. 

Proces naseljavanja Slovena na Balkanskom poluostrvu trajao je od III do kraja VI - početka VII vijeka. Kada su stigla na ovom području Slovenska plemena su zatekla urbanizovaniji i savršeniji način života, kao i narod koji se služio latinskim i grčkim pismom. Razrušene rimske gradove Sloveni obnavljaju, a potom i naseljavaju. Tokom vremena prihvatili su i način života antičkog naroda, što je uticalo na dalji razvoj slovenske kulture, a takođe su unijeli i neke svoje novine i tradicije iz svog načina života. Jedino, za sada, poznato nalazište iz perioda doseljavanja Slovena na području Skadarskog basena je nekropola Mijele kod Virpazara. 

Centar Dukljansko–zetske države, odnosno države dukljanskih Slovena, bio je smješten u basenu Skadarskog jezera. Istorijski najstariji pisani izvor iz tog vremena, XII - XIII vijek, je „Ljetopis popa Dukljanina“ (preveden sa latinskog „Regnum Slavorum“ odnosno „Kraljevstvo Slovena“) Grgura Barskog, sveštenika iz Bara. 

Uža i šira okolina Skadarskog jezera, tokom srednjeg i novog vijeka, bila je značajan kulturni, politički i graditeljski prostor. Osim ilirskih i antičkih lokaliteta koji su pronađeni na obalama i ostrvima Skadarskog jezera, ovdje su smještene i zadužbine zetskih vladara Balšića, Crnojevića, a kasnije i Petrovića. 

Postoji više legendi o nastanku Skadarskog jezera. Jedna od njih je i ta da je jezero nastalo od prolivenih suza vile kojoj Bog ne htjede ispuniti želju – da njene plave oči pretvori u crne, već je za kaznu oslijepi. Vila, sva očajna, proli toliko suza da je od njih nastalo jezero. Bog vidjevši ljepotu jezera i prirodu u njegovoj okolini, ostade očaran i odluči da povrati vili vid. Ugledavši plavetnilo jezera koje bješe „okruženo zelenim čokotom i žutim klasjem“, vila radosno uzviknu, kako je to najljepši predio koji je ikada vidjela i kako bi tu rado zauvijek ostala. Bog odluči da joj ispuni želju poklonivši joj Skadarsko jezero sa svim brdima koja ga okružuju.

Međutim, istorijski zapisi pričaju drugačiju priču...

U dokumentima iz perioda rimske imperije Skadarsko jezero se ne pominje, a i ako je postojalo ono je bilo znatno manje, toliko manja da ga je Tit Livije (59 p. n. e. – 17 n. e.), najveći rimski istoričar za vrijeme rimskog cara Oktavijana Avgusta, nazivao močvarom. Istoričar Barlitius godine 1479. u izvještaju u kome opisuje događaj opsade Skadra od strane Muhameda Drugog govori o „divnom, prostranom i prelijepom jezeru bogatom ribom, koje oživljava svoju okolinu nanizanu lijepim varošicama, brojnim selima sa divnim crkvama i manastirima“. 

https://www.flickr.com/photos/klamurke/

Neka dokumenta iz kraja XV vijeka pokazuju da je površina jezera bila mnogo manja od današnje, jer je u to vrijeme rijeka Drim tekla prema Lješu (grad u sjeverozapadnoj Albaniji). U periodu između 1750. i 1760., planinska rijeka Kiri, koja je imala veliki značaj za količinu vode u jezeru, mijenja svoj tok i počinje da se uliva u rijeku Bojanu. Međutim, najveći uticaj na hidrološki režim Skadarskog jezera imalo je skretanje rijeke Drinjače (Drim) u Bojanu, prvo 1846. godine, a potom i 1858. Te godine, za vrijeme jedne velike poplave, rijeka Drim koja se prije toga ulivala u Jadransko more, pravi novo korito i na 4,5 km nizvodno od mjesta gdje se spajaju Skadarsko jezero i rijeka Bojana, uliva se u Bojanu. Drim tada sa sobom transportuje veliku količinu nanosa koji Bojana ne može da prenese do Jadranskog mora, već se ono počinje taložiti u njenom koritu. Nataloženi nanos tokom godina uticao je na otežano isticanje vode iz jezera, što je imalo za posljedicu, kako u prošlosti tako i danas, plavljenje priobalnog pojasa Skadarskog jezera. 

Od rimskog vremena pa do 1859. godine mnogo šta se promijenilo, pa i to da jezero više nije bilo Veliko Blato, kako ga je narod nazivao u tom periodu. Od tada se 2/3 vode Drima uliva u Bojanu, a od nekadašnje bare nastalo je današnje najveće jezero na Balkanskom poluostrvu. 

U prošlosti je, za vrijeme Nemanjića, Balšića i Crnojevića, dio prostora koji danas pokriva Skadarsko jezero, bio prostrana plodna ravnica na kojoj su se uzgajali pamuk i žito. Međutim, porastom nivoa jezera, preko 3 m, potopljen je veći dio obradivih površina Zete, Žabljačkog, Ceklinskog, Crmničkog i Skadarskog polja. Mnogi, koji žive na području basena Skadarskog jezera i dan danas posjeduju tapije, odnosno sudske turske karte, o kupovini zemlje i vinograda koji se danas nalaze pod vodom. Godine 1827., austrijanac F. Vajs, za potrebe Turske izrađuje topografsku kartu na kojoj se najbolje mogu vidjeti promjene površine jezera. Na toj karti se može vidjeti da su po sredini današnjeg jezera veća sela, a da je Humski zaliv posebna vodena površina.

Godine 1878., na Berilinskom kongresu, Turska je prihvatila obavezu vraćanja rijeke Drim u svoje prvobitno korito, međutim do realizacije tog projekta nikada nije došlo. Kada bi se regulisala površina Skadarskog jezera, odnosno nivo vode spuštio za 3 m, na površini Crne Gore dobilo bi se 15.000 ha, a u Albaniji 1500 ha obradive poljoprivredne površine. 

Autor teksta: Jovana Ratković / Sva prava zadržana

Zahvalna na čitanju.